3. Priroda i biološka raznovrsnost

Indikator pokazuje promenu broja i površine zaštićenih područja kroz godine. Uspostavljanje zaštićenih područja direktan je odgovor društva na ugrožavanje prirode, a ima za cilj očuvanje biodiverziteta (vrsta, staništa i ekosistema), prema nacionalnim kriterijumima i ciljevima.

Podindikatori:

1. Ukupna površina zaštićenih područja;

2. Površina zaštićenih područja prema IUCN kategorijama. Struktura zaštićenih područja prema kategorizaciji IUCN (I-VI);

3. Površina područja zaštićenih prema Direktivi o staništima;

4. Površina područja zaštićenih prema Direktivi o pticama;

5. Proporcija površina zaštićenih samo prema nacionalnim prema EU i/ili sa oba instrumenta. Površina zaštićenih područja definisanih smo nacionalnim propisima o zaštiti. Površina zaštićenih područja definisanih zaštitom po nacionalnim i međunarodnim propisima.

• 6.02 % teritorije Srbije je pod zaštitom
• Tokom 2013. godine proglašena je zaštita na Specijalnom rezervatu prirode „Titelski breg“ površine 496 ha

Ukupan broj zaštićenih prirodnih dobara iznosi 474, a od toga 247 područja zahvataju površinu od oko 536000 ha, što predstavlja 6.02 % teritorije Srbije. Još oko 230 tačkastih objekata, prevashodno stabala nalazi se pod zaštitom Države. Prostornim planom Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), predviđeno je da do 2015. godine bude zaštićeno oko 10% površine Srbije, a da do 2021. godine oko 12% teritorije Srbije bude pod nekim vidom zaštite.

Analizom trenda kumulacije zaštićenih područja može se uočiti da je u periodu 1980-2006 prosečna površina zaštite iznosila oko 13000 ha godišnje. U periodu 1995-2005 prosečna godišnja površina zaštićenih područja iznosila je oko 25000 ha.  Od 2005. godine uočava se stagnacija povećanja zaštićenih područja u Srbiji.

Tokom 2013. godine proglašena je zaštita ili urađena revizija zaštite, na 18 zaštićenih prirodnih dobara u Srbiji. Površina zaštićenih područja je tokom 2013. godine uvećana za oko 7600 ha.

Na teritoriji AP Vojvodina proglašena su četiri nova zaštićena prirodna dobra, a za tri područja je urađena revizija zaštite. Ukupna površina novih zaštićenih prirodnih dobara na teritoriji AP Vojvodine je preko 6500 ha. Najveće zaštićeno prirodno dobro je Specijalni rezervat prirode „Okanj bara“.

Na teritoriji Grada Beograda proglašeno je 7 zaštićenih dobara ukupne površine preko 1000 ha. Najznačajnije površine pod zaštitom su „Bojčinska šuma“, „Lipovička šuma“ i „Zvezdarska šuma“.

Na teritoriji Centralne Srbije (bez teritorije Grada Beograda) tokom 2013. godine proglašena je zaštita na tri nova zaštićena područja ukupne površine oko 20 ha, od kojih je najveća površina Spomenika prirode „Vrelo Grze“. Na jednom zaštićenom području urađena je revizija zaštite.

Prema IUCN klasifikaciji zaštićenih područja, najzastupljenija su područja V (44 %) i IV kategorije zaštite (37 %). U I kategoriji zaštite nalazi se 141 ha.

Ostala područja pripadaju II, III i VI kategoriji zaštite.

NATURA 2000

NATURA 2000 predstavlja osnov politike za zaštitu prirode i biološke raznovrsnosti Evropske Unije. Tačnije, to je mreža područja za očuvanje prirode širom EU, ustanovljena u skladu sa Direktivom o pticama iz 1979. godine i Direktivom o staništima iz 1992. godine. NATURA 2000 nije sistem strogih rezervata u kojima su ljudske aktivnosti zabranjene. Naravno, NATURA 2000 uključuje područja sa strogim režimom zaštite, ali dobar deo ove mreže ostaje u privatnom vlasništvu gde je od izuzetne važnosti da se osigura upravljanje ovim područjima koje je održivo, kako u ekološkom tako i u ekonomskom smislu. Uspostavljanje mreže zaštićenih područja predstavlja i ispunjavanje obaveze Zajednice prema UN Konvenciji o biološkom diverzitetu.

Tvining projekat „Jačanje administrativnih kapaciteta za zaštićena područja u Srbiji (NATURA 2000)” razvijen je u saradnji sa Agencijom za zaštitu životne sredine Austrije. Projekat je započeo 01.01.2010. i završen do 31.12.2011.

Projektom su obuhvaćeni:

• Harmonizacija zakonodavstva Republike Srbije sa Direktivama EK u oblasti zaštite prirode
• Priprema ekološke mreže NATURA 2000
• Kapacitet institucija i komunikaciona strategija.

EMERALD mreža

EMERALD mreža je evropska ekološka mreža prostornih celina i staništa koja su od posebnog nacionalnog i međunarodnog značaja sa aspekta očuvanja biološke raznovrsnosti, i sastavljena je od Područja od posebnog interesa za očuvanje (Areas of Special Conservation Interest, ASCI) na teritoriji svih potpisnica Konvencije. Mreža je pokrenuta 1998. godine od strane Saveta Evrope kao deo rada u okviru Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa, poznatije kao Bernska konvencija. Ovom konvencijom, koja je usvojena 1979. godine, reguliše se zaštita ugroženih divljih biljnih i životinjskih vrsta i određenih tipova staništa.

Prema kriterijumima Konvencije o očuvanju divlje flore i faune i prirodnih

staništa pripremljena je lista Potencijalnih EMERALD područja koja obuhvata 61 područje. Ukupna površina ovih područja je 1.019.269 ha što je 11.54% teritorije Republike Srbije. Uredbom o ekološkoj mreži (Sl. Glasnik RS 102/2010) bliže su određeni kriterijumi funkcionisanja ekološke mreže.

Indikator se izračunava analizom broja i površina zaštićenih područja po pojedinim kategorijama na godišnjem nivou, iz GIS baze podataka.

− Baza podataka zaštićenih prirodnih dobara (CDDA);

− Baza podataka prema EU Direktivi o staništima;

− Baza podataka prema EU Direktivi o pticama