10. Privredni i društveni potencijali i aktivnosti od značaja za životnu sredinu

Indikator prikazuje rast urbanih naselja preko površina urbanih naselja i stanovništva u njima.

Podindikatori:

1. Površina urbanih naselja - prikazuje promene veličine površine koje zauzimaju urbana naselja. On prikazuje površine zauzete izgradnjom objekata i urbanom infrastrukturom, urbanim zelenim, sportskim i rekreacionim površinama, kao i transportnom infrastukturom. Prate se: površina ukupnog urbanog područja i površina urbanog područja prema CORINE Land Cover (CLC) klasama. (pritisak);
2. Procenat stanovništva u urbanim naseljima - prikazuje koliko stanovnika živi u gradskim (urbanim) naseljima u odnosu na ukupan broj stanovnika (stanje);
3. Stopa rasta stanovništva u urbanim naseljima prikazuje prosečnu godišnju promenu broja stanovnika koji žive u gradskim (urbanim) naseljima. Ovaj podindikator meri koliko se brzo menja veličina stanovništva u urbanim naseljima (pokretački faktor);
4. Gustina stanovništva u urbanim naseljima (prikazuje koliko stanovnika živi na površini koju zauzimaju urbana naselja) - prati promene gustine stanovništva u urbanim područjima u određenim vremenskim periodima (pritisci).

• Površina urbanih naselja 2012. godine iznosila je 268.406 ha, odnosno 3,46 % površine Republike Srbije, i konstantno je u blagom porastu.
• Više od polovine stanovništva živi u urbanim naseljima, i stalan je porast urbane populacije.
• Gustina stanovništva u urbanim naseljima 2012. godine je iznosila 1591,57 stanovnika/km², a prisutan je trend smanjenja gustine broja stanovnika u urbanim naseljima.

Površina urbanih naselja (P)

Na teritoriji Republike Srbije (bez podataka za AP Kosovo i Metohija) nalazi se 6.158 naselja, koje nastanjuje 7.186.862 stanovnika. Gradskih naselja ima 193 odnosno 3,13 % ukupnog broja naselja, a u njima živi 59,44 % ukupnog broja stanovnika.

Površina urbanih naselja, odnosno površina urbanih morfoloških zona (UMZ) po Corine Land Cover, 2012. godine iznosila je 268.406 ha, odnosno 3,46 % površine Republike Srbije (Slika 1 i Tabela 1). Urbane morfološke zone obuhvataju sledeće klase: (Tabela 1)

1)     kontinuirano urbano područje;

2)     diskontinuirano urbano područje;

3)     industrijske ili komercijalne jedinice;

4)     putne i železničke mreže i prateće zemljište (koje su u okviru urbanih područja)

5)     gradske zelene površine;

6)     sportski i rekreacioni objekti;

7)     aerodromi (koji se graniče sa urbanim područjima).

Širenje urbanih površina, odnosno UMZ, u periodu 1990-2000. godine, iznosilo je 3.976 ha ili na godišnjem nivou 396 ha, dok je u narednom periodu 2000-2006. godine godišnje povećanje bilo 1.280 ha. Tokom 2006-2012. godine došlo do značajnog porasta urbanih površina od 14.496 ha, odnosno na godišnjem nivou 2.416 ha. Širenje pojedinačnih klasa urbanih morfoloških zona prikazano je na slici 2.

Procenat stanovništva u urbanim naseljima (S)

Republika Srbija ima ukupno 6.158 naselja, od čega je 193 gradskih naselja. Ukupan broj stanovnika, prema popisu iz 2011. godine, iznosi 7.186.862, a od toga u urbanim sredinama živi 4.271.872 ili 59,44 % od ukupnog stanovništva. Posmatrajući po regionima najveći udeo urbanog stanovništva imaju Beogradski i Južnobački region (Slika 3).

Primetan je trend rasta udela urbanog stanovništva u ukupnom stanovništvu u periodu 1990-2012. godine, a najintenzivniji godišnji porast urbanog stanovništva bio je u periodu 2006-2012. godine (Slika 3).

Gustina stanovništva u urbanim naseljima (S)

Prosečna gustina naseljenosti Republike Srbije (bez AP Kosovo i Metohija) je 93 stanovnika/km² što svrstava našu zemlju u red srednje gusto naseljenih evropskih država. Gustina naseljenosti u urbanim naseljima za 2012. godinu je 1591 stanovnika/km² (Slika 4).

Primetan je trend pada gustine naseljenosti (Slika 4), što je posledica bržeg širenja površina urbanih naselja od povećanja urbanog stanovništva. Najveće smanjenje gustine naseljenosti beleži se u periodu 2006.-2012. godine kada je registrovano znatno povećanje urbanih površina. Tokom celog perioda1990-2012. godine imamo prosečno godišnje smanjenje gustine naseljenosti od 9,5 stanovnika/km². U posmatranom periodu broj stanovnika u urbanim naseljima je porastao za svega 57.174 stanovnika, dok je širenje urbanih površina iznosilo 34.306 ha.

Informacije o površini urbanog područja, odnosno o načinu i promenama korišćenja zemljišta dobijaju se na osnovu Corina Land Cover baza podataka. Postojeća baza podataka pokriva period od 1990-2012. godine.

Površina urbanih naselja se izračunava analizom karata zasnovanih na snimcima Landsat satelita za CLC 1990., 2000. , 2006. i 2012. godine, odnosno na osnovu trenda porasta prenamenjenih površina izgradnjom u određenom vremenskom razdoblju (CLC- baza podataka promena);

Procenat stanovništva u urbanim naseljima se računa kao odnos/količnik stanovništva urbanih naselja i ukupnim stanovništvom na posmatranom području (cele zemlje ili određene oblasti), izražen u procentima;

Stopa rasta stanovništva u urbanim naseljima se računa kao odnos/količnik Procenta stanovništva u urbanim naseljima prema popisima stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srbiji, podeljen sa brojem godina između popisa, izražen u procentima;

Gustina stanovništva u urbanim naseljima se računa kao odnos/količnik broja stanovnika u urbanim naseljima i površine urbanih naselja.

Podaci za Površina urbanih naselja se koriste iz CLC baza podataka (Agencija za zaštitu životne sredine). Procenat stanovništva u urbanim naseljima se preuzimaju iz Republičkog zavoda za statistiku, dok se Stopa rasta stanovništva u urbanim naseljima izračunava na osnovu podataka o Procentima stanovništva u urbanim naseljima. Gustina stanovništva u urbanim naseljima izračunava se na osnovu podataka o broju stanovnika u urbanim naseljima (Republički zavod za statistiku) i površine urbanih naselja CLC baza podataka (Agencija za zaštitu životne sredine).