Dolasci i noćenja turista
Kako Republika Srbija nije destinacija „masovnog turizma”, u posmatranom periodu turistički promet je gotovo nepromenjen. U 2018. godini bilo je ukupno 3,43 miliona dolazaka turista, što čini porast od 11,2 % u odnosu na prethodnu godinu. Zabeleženo je 9,34 miliona noćenja, odnosno 12,1 % više u odnosu na 2017. godinu (Slika 1).
Mesečna analiza dolazaka i broja noćenja ukazuje da je u letnjim mesecima najveći promet, što znači da je u tom periodu najveći pritisak na biodiverzitet i prirodne resurse (Slika 1).
Turistički promet (dolasci) i boravak (noćenja) prema vrstama turističkih mesta.
Indikator prikazuje dolaske i noćenja turista, kroz vremenski i prostorni raspored, prema vrstama turističkih mesta u Republici Srbiji, u cilju praćenja potencijalnih pritisaka na životnu sredinu.
Prema utvrđenim kriterijumima, sva mesta se razvrstavaju u pet kategorija: glavni administrativni centri, banjska mesta, planinska mesta, ostala turistička mesta i ostala mesta.
Mereno brojem dolazaka, turisti su bili najbrojniji u glavnim administrativnim centrima sa 1.308.638 dolazaka, dok su u planinska i banjska mesta dolasci iznosili respektivno 596.313 i 596.884. Mereno brojem ostvarenih noćenja, najveći promet su imala administrativni centri (2.707.776 noćenja), banjska mesta i planinska mesta (respektivno 2.542.391 i 2.172.906 noćenja), što je prikazano na slici 2.
Posebnu atrakciju predstavljaju zaštićena prirodna područja kao dobra od velikog značaja za razvoj turizma. Imajući u vidu da se negativni uticaji turizma na životnu sredinu reflektuju, pre svega, na prirodne resurse, biodiverzitet i staništa, očuvanje zaštićenih prirodnih područja, odnosno unapređivanje sistema održivog upravljanja ovim područjima, predstavljaju bitan uslov povećanja turističkog prometa.
U tom kontekstu, a u cilju postizanja održivog razvoja turizma, Strategijom razvoja turizma Republike Srbije do 2025. godine, predviđena je turistička valorizacija ovakvih područja, imajući u vidu sve potencijalno pozitivne i negativne efekte koje razvoj turizma može da ima i na područje i na lokalnu zajednicu.
Trendovi u broju ležajeva i broju noćenja
Odnos broja raspoloživih ležajeva i noćenja predstavlja turističku stopu zauzetosti ležajeva. Trendovi u broju ležajeva i broju noćenja u Republici Srbiji prikazuju da su kapaciteti u porastu do 2011. godine (38,8 %), i da se malo smanjuju nakon 2011. godine (ali su 2018. godine veći za 25 % u odnosu na 2001. godinu), a da su noćenja u blagom padu do 2014. godine, a u porastu do 2018. godine, te su veća za oko 29,8 % u odnosu na 2001. godinu. Ovakvi podaci ukazuju na povećan pritisak od infrastrukturnih i građevinskih objekata (Slika 2).
Intezitet turizma na planinama
Indikator prikazuje dolaske i noćenja turista u turističkim mestima na planinama, u cilju praćenja pritisaka na prirodne resurse i biodiverzitet.
Ovaj indikator je važan za praćenje sistema zaštite biodiverziteta u Republici Srbiji, jer povećanje broja turista u zaštićenoj oblasti može imati negativan uticaj na biodiverzitet.
Mereno brojem dolazaka i noćenja, u periodu 2010-2018. godine, za turiste su najatraktivniji Zlatibor (Park prirode) i Kopaonik (Nacionalni park), zatim Tara (Nacionalni park) i Divčibare. Turisti su manje posećivali ostale planine koje su obuhvaćene nekim vidom zaštite prirode, kao što su Goč (Specijalni rezervat prirode), Stara Planina i Mokra Gora koje su Parkovi prirode (Slika 3).
U posmatranom periodu, broj dolazaka i noćenja turista na Zlatiboru i Kopaoniku je porastao oko 100%, dok je na ostalim planinama neznatno promenjen (Slika 4).
Analiza dolazaka i noćenja po mesecima, ukazuje da je Zlatibor ujednačeno posećen tokom cele godine. Kopaonik, kao najveći ski-centar u Republici Srbiji, ima značajno više posetilaca u zimskom periodu, a Tara je najposećenija u periodu proleća i leta (Slika 4).
Plava zastava za plaže
Plava zastava je najpoznatija dobrovoljna eko-oznaka na svetu za plaže i marine. To je međunarodni program zaštite životne sredine mora i priobalja, čiji je prvenstveni cilj održivo upravljanje morem i obalnim pojasom. Plava zastava je danas u svetu vrlo cenjena turistička oznaka koja je sve brojnijim turistima glavni orijentir prilikom odabira destinacije. Plaže i marine na stajaćim (slatkim) vodama takođe mogu biti nosioci međunarodne Plave zastave.
Plave zastave dodeljuje Fondacija za obrazovanje za životnu sredinu (FEE), odnosno Nacionalni operateri FEE, a sertifikacija se dodeljuje i obnavlja godišnje. Bazira se na održivom razvoju plaža i marina, koje moraju da slede stroge kriterijume za kvalitet vode, obrazovanje i informisanje, zaštitu životne sredine i bezbednost.
Program Plava zastava se implementira u Srbiji od 2012. godine. Plaža ''Savsko jezero'', popularna Ada Ciganlija, je jedina plaža u Republici Srbiji sa Plavom zastavom, a 2018. godine već sedmi put zaredom je podigla Plavu zastavu, kao simbol brige za životnu sredinu i bezbednost posetilaca (Slika 5).
Zeleni ključ
Ekološki znak Zeleni ključ vodeći je standard za dostignuće u oblasti ekološke odgovornosti i održivog poslovanja u turističkoj industriji. Ova prestižna eko-oznaka predstavlja obavezu privrednih subjekata da se njihovi turistički objekti pridržavaju strogih kriterijuma propisanih od Fondacije za obrazovanje o životnoj sredini (FEE), Setifikate dodeljuju Nacionalni operateri FEE. Visoki ekološki standardi koji se očekuju od ovih objekata održavaju se rigoroznom dokumentacijom i čestim revizijama. Zeleni ključ je pogodan za hotele, hostele, male smeštajne jedinice, kampove, parkove za odmor, konferencijske centre, restorane i atrakcije. Ovaj program su prepoznali Svetska turistička organizacija (UNWTO) i UNEP, a priznaje ga i Globalno veće za održivi turizam (Global Sustainable Tourism Council).
Zeleni ključ danas ima više od 3100 objekata u 57 zemalja, što ga čini jednim od geografski najrasprostranjenijih ekoloških oznaka na svetu. Program Zeleni ključ se implementira u Srbiji od 2014. godine, a u 2019. su sertifikate imali hoteli u Beogradu Radisson Collection, IN hotel i Hilton, i hotel Mona na Zlatiboru (Slika 5).
