9. Održivo korišćenje prirodnih resursa

Indikator obuhvata više podindikatora. Izbor indikatora za ocenu rizika od degradacije zemljišta  vrši se na bazi očekivanog stanja ili rezultata predhodnih istraživanja.

Podindikatori:

• Stepen ugroženosti zemljišta od erozije;
• Stepen ugroženosti zemljišta od gubitka organske materije;
• Stepen ugroženosti zemljišta sa rizikom od zbijanja zemljišta;
• Stepen ugroženosti zemljišta sa rizikom od zaslanjivanja i/ili alkalizacije;
• Stepen ugroženosti zemljišta od klizišta, osim klizišta koja mogu nastati rudarskim aktivnostima za vreme trajanja aktivnosti;
• Stepen ugroženosti zemljišta od acidifikacije;
• Stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja.

Podindikator: Ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja

U 2021. godini praćen je stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja u urbanim zonama u sedam jedinica lokalne samouprave, ukupno je ispitano 189 uzoraka zemljišta. Najčešće prekoračenje graničnih vrednosti zabeleženo je za Ni, Cu, Cr, Zn, Cd, Pb, As i Hg.

Proces kliženja je jedan od najznačajnijih geoloških hazarda na području Balkana i Republike Srbije. Pojave nestabilnosti i erodibilnosti utvrđene su i na terenima velike urbanizovanosti i velike privredne aktivnosti. Ove pojave često su rezultat i neadekvatnog korišćenja zemljišta, one dovode do ugrožavanja ljudi, degradacije zemljišta i celokupne prirode na područjima na kojima su zastupljene.

Na teritoriji grada Beograda rezultati pokazuju prekoračenje granične vrednosti za  Zn, Cu, Ni, Cr i Hg u zoni prometnih saobraćajnica, izvorišta vodosnabdevanja, industrijskoj zoni, rekreacionoj zoni, dok  je remedijaciona vrednost prekoračena za Zn, Cu, Ni i  As u zoni prometnih saobraćajnica, idustrijskoj i rekreacionoj zoni.

U gradu Pančevu je prekoračena granična vrednost za Cu, Zn, Ni i Cr u uzorcima zemljišta u industrijskoj zoni, u blizini deponija, rekreacionoj zoni i zoni poljoprivrednog zemljišta. Remedijaciona vrednost nije prekoračena ni u jednom uzorku.

Na teritoriji grada Kruševca povišene su koncentracije u uzorcima zemljišta u industrijskoj zoni u zoni prometnih saobraćajnica, stambenoj zoni i zoni poljoprivrednog zemljišta za Pb, Zn, Cu, Ni, Sr, Cd i Hg, dok su remedijacione  vrednosti prekoračene za Ni u industrijskoj zoni u jednom uzorku, stambenoj zoni u jednom uzorku i zoni poljoprivrednog zemljišta u tri uzorka.

U gradu Čačku najviše koncentracije Zn, Cu Ni, Sr, Hg i As su u industrijskoj zoni i zoni prometne saobraćajnice. Remedijaciona vrednost nije prekoračena ni u jednom uzorku.

Na teritoriji  grada Smedereva granična vrednost je prekoračena za Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Sr, u stambenoj, rekreacionoj, industrijskoj i zoni pedagoške ustanove, u blizini deponija, izvorišta vodosnabdevanja i poljoprivrednom zemljištu. Remedijaciona vrednost nije prekoračena ni u jednom uzorku.

U opštini Surdulica su prekoračene granične vrednosti za Zn i Ni u zoni poljoprivrednog zemljišta i zoni pedagoških ustanova. Remedijaciona vrednost nije prekoračena ni u jednom uzorku.

Granične vrednosti u Novom Pazaru prekoračene su za Ni i Pb u industrijskoj zoni, rekreacionoj zoni i zoni pedagoške ustanove. Remedijaciona vrednost nije prekoračena ni u jednom uzorku.

Praćenje degradacije zemljišta usled prisustva klizišta realizuje se u okviru projekta „Katastar klizišta” sa ciljem prikupljanja informacija neophodnih za praćenje promena klizišta u vremenu, kao najznačajnijih egzodinamičkih pojava nestabilnosti na prostoru većine gradskih opština. Površina od ~ 40.000km² predstavlja teritoriju koja treba da bude predmet istraživanja po projektu. Procenjuje se da je oko ~ 35% ove teritorije zahvaćeno nekim vidom pojava nestabilnosti, koje treba da budu registrovane. Do sada je obrađeno 7000 km² terena, odnosno 7700 katastarskih celina. U svakoj katastarskoj celini, u proseku, nalazi se tri klizišta; što ukupno iznosi 231.00 obrađenih klizišta. Osnova procesa upravljanja rizikom od klizišta su analiza i procena hazarda od kliženja terena.

U 2021. godini u skladu sa programom istraživanja izvedena je evidencija klizišta i nestabilnih padina na površini od 94km². Evidencija klizišta i nestabilnih padina obuhvatila je deo teritorije opština Mionica i Ljig. Ovim radovima izvedena je evidencija svih pojava nestabilnosti, procena uslova i mogućnosti aktiviranja procesa klizanja i definisanje geometrije klizišta, procena moguće štete koje bi prouzrokovalo aktiviranje procesa klizanja. Na teritoriji opštine Mionica izdvojeno je 24 katastarskih celina, a na teritoriji opštine Ljig izdvojeno je 217 katastarskih celina. Na slici su prikazane pojave nestabilnosti i erodiranosti terena opština Mionica i Ljig.

Urbana zemljišta imaju karakteristike koje se razlikuju od zemljišta u prirodnim sredinama. Ove karakteristike uključuju: velika vertikalna i prostorna varijabilnost; modifikovana struktura koja vodi do sabijanja; prisustvo površinske kore koja teži da bude nepropusna; modifikovana reakcija zemljišta; ograničeno provetravanje i odvod vode; narušen ciklus hranljivih materija i modifikovana aktivnost zemljišnih organizama; prisustvo antropogenih materijala i drugih zagađivača; i modifikovani temperaturni režim zemljišta.

Interakcija ovih karakteristika dovodi do problema u upravljanju vegetacijom u urbanim sredinama. Iz tog razloga cilj upravljanja i planiranje korišćenja zemljišta u urbanim sredinama mora biti u pravcu dobijanja zemljišta otpornog na zbijanje koje može da obezbedi dovoljne količine vode na odgovarajući način, dok istovremeno ima adekvatano provetravanje za normalno korenovo disanje.

Dalje, plan treba da obezbedi dovoljan obim zemljišta u konfiguraciji koja poboljšava opstanak i pomaže jednostavnost i nisku cenu održavanja. Plan upravljanja treba da obezbedi zaštitu površina u područjima koja su visoko-korišćena. Dodatni posao je u definisanju odgovarajućeg zemljišta za svaki vid korišćenja.

Podidikatori se ocenjuju se na osnovu opštih elemenata za ocenu rizika od degradacije zemljišta koji su dati u Uredbi o Programu sistemskog praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologije za izradu remedijacionih programa ("Službeni glasnik RS br. 88/10).

Metodologija za izračunavanje stepena ugroženosti zemljišta bazira se na empirijskim podacima ili modelovanju. Ako se koristi modelovanje, onda modeli moraju biti potvrđeni upoređivanjem rezultata na bazi empirijskih podataka, koji nisu korišćeni za razvoj samih modela. Merenja, odnosno matematički metodi i inženjerska procena moraju biti u skladu sa relevantnom nacionalnim, evropskim i/ili međunarodnim uputstvima i standardima.

Stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja određuje se na osnovu vrednosti zagađujućih materija u podzemnim vodama i vrednosti kocentracija opasnih i štetnih materija i vrednosti koje mogu ukazati na značajnu kontaminaciju zemljišta.