2. Vode

Serbian Water Quality Index (SWQI) kao kompozitni indikator kvaliteta površinskih voda prati devet parametara fizičko-hemijskog i jedan parametar mikrobiološkog kvaliteta vode (temperatura vode, pH vrednost, elektroprovodljivist, procenat zasićenja kiseonikom, BPK-5, suspendovane materije, ukupni oksidovani azot (nitrati + nitriti), ortofosfati, amonijum jon i najverovatniji broj koliformnih klica) i obezbeđuje meru stanja površinskih voda u pogledu opšteg kvaliteta površinskih voda ne uzimajući u obzir prioritetne i hazardne supstance.

Najslabiji kvalitet u periodu 1998-2022. godine imaju vode kanala i reka Autonomne Pokrajine Vojvodine. Izraženo indikatorom Serbian Water Quality Index, u odnosu na ukupan broj uzoraka sa svih slivnih područja u kategoriji „veoma loš” je čak 63,3% uzoraka sa teritorije Vojvodine. Loše stanje kvaliteta voda Vojvodine dopunjuje podatak da je čak 37,9% uzoraka na ovom slivnom području u kategoriji „veoma loš” i „loš”. (Grafikon 3)

Analiza SWQI je urađena na 48 mernih mesta na kojima, u periodu 2013-2022. godine, postoji kontinuitet u uzorkovanju. Na slivovima Save i Morave određen je beznačajan trend, dok je na slivu Dunava i na celoj teritoriji Republike Srbije određen rastući (pozitivan) trend. Vrednosti medijana SWQI kreću se u intervalu od 80 do 88 što odgovara kvalitetu „dobar” i „veoma dobar”  (Grafikon 2).

Loš kvalitet po parametru SWQI određen je na 4% (dva) mernih mesta: Bačko Gradište (Kanal Bečej-Bogojevo) sa rastućim (povoljnim) trendom i Novo Miloševo (Kikindski kanal) sa beznačajnim trendom. Nepovoljan (opadajući) trend je na 15% (sedam) mernih mesta: Trnski Odorpvci (Jerma), Mislođin (Kolubara), Bajina Bašta (Drina), Prijepolje (Lim), Dimitrovgrad (Nišava), Hetin (Stari Begej) i Gugaljski Most (Zapadna Morava). Dobro je što je na ovim mernim mestima kvalitet vode „dobar”, „veoma dobar” i „odličan”  (Grafikon 1).

Kvalitet vode se, prema indikatoru SWQI, na analiziranim mernim mestima u 2022. godini blago pogoršao u odnosu na 2021. godinu kada je bio najbolji u periodu od 2014-2021. godine (Grafikon 4).

Serbian Water Quality Index (SWQI) se dobija agregiranjem devet parametara fizičko-hemijskog i jednog parametara mikrobiološkog kvaliteta vode (temperatura vode, pH vrednost, elektroprovodljivist, % zasićenja O2, BPK5, suspendovane materije, ukupni oksidovani azot (Nitrati + Nitriti), ortofosfati, amonijum jon i najverovatniji broj koliformnih klica. Svakom od deset parametara pripada konstantan težinski broj (wi) prema značaju tog parametra u ugrožavanju kvaliteta vode. Svakom parametru takođe, u zavisnosti od izmerene koncentracije, pripada i odgovarajući kvalitativni broj (qi).

Korišćenjem formule:

n

WQI =   ∑ (qi x wi)

i=1

gde je: WQI = indeks kvaliteta vode,

n = broj parametara,

qi = kvalitativni broj odgovarajućeg parametra,

wi = težinski broj odgovarajućeg parametra,

Sumarna vrednost je neimenovani broj od 0 do 100 kao kvantitativan pokazatelj kvaliteta određenog uzorka vode, gde je 100 maksimalan kvalitet.

Korelacijom sa Uredbom o klasifikaciji voda ("Službeni glasnik SRS", br. 5/68), gde je voda podeljena u  I, II, IIa, IIb, III i IV klasu na osnovu pokazatelja i njihovih graničnih vrednosti, određen je Serbian Water Quality Index (SWQI) sa pet opisnih kategorija kvaliteta (odličan, veoma dobar, dobar, loš i veoma loš).

Indikator se prikazuje kao raspodela učestalosti kvaliteta vode uzoraka prema opisnim kategorijama kvaliteta na nacionalnom nivou i po slivovima dok se na mernim mestima opisna kategorija kvaliteta dobija iz aritmetičke sredine na godišnjem nivou.

Indikator se izračunava kao medijana srednjih godišnjih vrednosti. Iz višegodišnjih nizova medijana, Mann – Kendall testom i neparametrijskom Sen’S metodom, određuje se postojanje i ocena intenziteta trenda.