4. Zemljište

Indikator prikazuje način upravljanja lokalitetima na kojima je potvrđeno prisustvo lokalizovanog zagađenja zemljišta. Indikatorom se prati napredovanje u upravljanju ovim lokalitetima kroz praćenje glavnih zagađujućih materija koje utiču na kvalitet zemljišta i podzemnih voda, kao i kroz realizovanje procesa sanacije i remedijacije. Lokalizovano zagađenje vezano je za područja pojačane industrijske aktivnosti, neadekvatno uređena odlagališta otpada, lokalitete vađenja mineralnih sirovina, vojna skladišta i područja na kojima je došlo do akcidentnih situacija i zagađenja zemljišta.

Na području Republike Srbije u 2019. godini identifikovano je 309 lokacija u kategoriji potencijalno kontaminirane i kontaminirane.

Na području AP Vojvodina ispitan je stepen ugroženosti nepoljoprivrednog zemljišta od hemijskog zagađenja na području 35 opština i gradova, na 112 divljih deponija. Ukupno je analizirano 1.120 uzoraka.

Kontaminirane lokacije su ugrožena, zagađena i degradirana zemljišta, odnosno lokaliteti na kojima je potvrđeno prisustvo zagađujućih, štetnih i opasnih materija, uzrokovano ljudskom aktivnošću, u koncentracijama iznad remedijacionih vrednosti, u skladu sa propisom o graničnim vrednostima zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu.

Agencija za zaštitu životne sredine je odgovorna za uvođenje i upravljanje nacionalnim Katastrom kontaminiranih lokacija koji je sastavni deo informacionog sistema zaštite životne sredine. Državni organi, odnosno organizacije, organi autonomnih pokrajina, jedinice lokalne samouprave i zagađivači od 2019. godine dostavljaju podatke o stanju i kvalitetu zemljišta na kontaminiranim lokacijama, kao i o zagađivačima u skladu sa Zakonom o zaštiti zemljišta ("Službeni glasnik RS", broj 112/15) i Pravilnikom o sadržini i načinu vođenja Katastra kontaminiranih lokacija, vrsti, sadržini, obrascima, načinu i rokovima dostavljanja podataka ("Službeni glasnik RS", broj 58/19).

Na osnovu podataka iz Katastra kontaminiranih lokacija na području Republike Srbije identifikovano je 309 lokacija na kojima se obavljaju aktivnosti iz Pravilnika o listi aktivnosti koje mogu da budu uzrok zagađenja i degradacije zemljišta, postupku, sadržini podataka, rokovima i drugima zahtevima za monitoring zemljišta ("Službeni glasnik RS", broj 68/19).

Najveći udeo u identifikovanim lokalitetima imaju lokacije upravljanja otpadom - 54 % u okviru kojih se nalaze i nesanitarne deponije – smetlišta, kojima upravljaju jedinice lokalne samouprave (Slika 1 i 2).

Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine je ispitivao stepen ugroženosti nepoljoprivrednog zemljišta od hemijskog zagađenja na 112 divljih deponija na području Autonomne Pokrajine Vojvodine.

Analiza sadržaja teških metala u uzorcima zemljišta nedvosmisleno pokazuje da su remedijacione vrednosti prekoračene za arsen, nikl, bakar i cink, dok u uzorcima zemljišta nije identifikovan sadržaj olova, kadmijuma, hroma, kobalta i žive iznad propisanih remedijacionih vrednosti.

Vrednost ukupnih PCB-a je u većem broju uzoraka veća od propisane remedijacione vrednosti.

Analiza sadržaja ftalatnih estara pokazuje da je na 80 od ukupno 112 lokacija prosečan sadržaj ftalatnih estara viši od remedijacione vrednosti (Slika 3, 4 i 5).

Od 2006. godine Agencija za zaštitu životne sredine je započela prikupljanje podataka o potencijalno zagađenim i zagađenim lokalitetima i izradu Inventara kontaminiranih lokacija koji predstavlja sastavni deo informacionog sistema zaštite životne sredine.

Prikupljeni podaci obuhvataju lokalitete na kojima su ispoljeni procesi degradacije i destrukcije i to:

• odlagališta otpada;
• lokacije privrednih subjekata-operatera, odnosno lokacije čije zagađenje prouzrokuju aktivne ili neaktivne instalacije, ili operateri u čijem su okruženju deponovane opasne materije;
• lokacije udesa, odnosno lokacije zagađene usled vanrednih događaja, uključujući i kvarove;
• industrijski devastirane lokacije (brownfield lokacije) na kojima su se obavljale delatnosti koje su mogle da kontaminiraju zemljište.

Podaci se prikupljaju preko lokalnih samouprava i industrija na osnovu Upitnika za utvrđivanje kontaminiranih lokacija. Cilj izrade Inventara je da obezbedi sistematizovane podatke o izvorima zagađenja, kao što su tip, količine, način i mesto ispuštanja zagađujućih materija u zemljište, kako bi mogle da se implementiraju mere prevencije, sanacije i remedijacije.

Agencija za zaštutu životne sredine radi na poboljšanju metodologije za prikupljanje podataka, njihovom kvalitetu i sistematizaciji.

Indikator se izrađuje analizom progresa u upravljanju kontaminiranim lokalitetima koji je izražen kroz:

1. Ukupan broj potencijalno zagađenih lokaliteta;
2. Broj lokaliteta na kojima su izvršena preliminarna istraživanje u %;
3. Broj lokaliteta na kojima su izvršena detaljna istraživanja (u%);
4. Broj lokaliteta na kojima se preduzimaju mere sanacije i remedijacije;
5. Broj lokaliteta na kojima je izvršena remedijacija ( u %);
6. Troškovi i procenjeni troškovi sanacije (RSD);
7. Udeo glavnih tipova lokalizovanih izvora zagađenja zemljišta u ukupnom broju identifikovanih lokaliteta (u %);
8. Udeo industrijskih grana u lokalizovanom zagađenju zemljišta (%);
9. Glavne zagađujuće materije koje utiču na zagađenje zemljišta i površinskih voda.