2. Vode

Indeks saprobnosti/Saprobic Index (SI) je biološki indikator statusa voda koji se koristi za ocenu nivoa organskog zagađenja. Stepen saprobnosti reflektuje intenzitet procesa degradacije organske supstance u ekosistemu.

Prezentovani rezultati biološkog kvaliteta prema programu monitoringa za 2011. godinu pokazuju da je potrebno nastaviti saprobiološke analize, kako bi se upotpunila slika o stanju vodenih ekosistema na području Srbije. S obzirom na stepen zagađenja komunalnim otpadnim vodama kojima su izloženi naši vodotoci, indikator indeks saprobnost predstavlja pouzdan i rutinski alat za ocenu nivoa organskog zagađenja.

Rezultati ocene kvaliteta analizirani indeksom saprobnosti prema ukupnom broju vodnih tela i ukupnoj dužini vodnih tela prikazani su na graficima 1 i 2.

Od ukupno analiziranih 60 mernih stanica, 42 stanice (70%) zadovoljavaju zahteve propisanog statusa voda (odličan i dobar) dok 18 stanica (30%) ne zadovoljava zahteve propisanog statusa voda (umeren i slab), a prema odgovarajućem Pravilniku o parametrima ekološkog i hemijskog statusa površinskih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda (Grafikon 3). Analiza kvaliteta sa 39 vodotoka na kojima su identifikovana 53 vodna tela u odnosu na TIP-specifične vrednosti SI indikatora, pokazuje da vodotoci grupe TIP 3 najviše odstupaju od zadovoljavajućeg statusa sa čak 16 vodnih tela u umerenom i slabom statusu (57%), dok vodna tela ostale dve grupe tipova zadovoljavaju zahteve propisanog statusa voda sa 12 vodnih tela u odličnom i dobrom statusu (Grafikon 4). Treba uzeti u obzir da ovakva slika kvaliteta ne odgovara stvarnom stanju uzimajući u obzir da su za grupu TIP 4 analizirani podaci sa samo 2 stanice, odnosno 2 vodna tela.

Indeks saprobnosti (SI) se određuje korišćenjem formule Zelinka & Marvan method (1961):

S – indeks saprobnosti

n – broj vrsta koje su pronađene u uzorku (i = 1,2,3 ... n)

h_i- relativna brojnost i-te vrste

s_i- saprobna vrednost i-te vrste

G_i – indikatorska težina i-te vrste

Metoda se zasniva na prisustvu indikatorskih vrsta koje imaju različitu toleranciju na različit nivo zagađenja. Pokazatelj njihove tolerancije je saprobna vrednost koju smo dobili iz liste organizama bioindikatora po Moog-u. Indeks saprobnosti je izračunat po metodi Zelinka-Marvan upotrebom AQEM softvera. Za procenu biološkog kvaliteta vode koristi se tip-specifična klasifikacija indeksa saprobnosti prema Pravilniku (4).

Indikator se izražava brojčano ili prikazuje u vidu klase kvaliteta. Izračunava se objedinjeno, za vodno područje i/ili na nacionalnom nivou, kao medijana srednjih godišnjih vrednosti. Iz višegodišnjih nizova medijana, Mann – Kendall testom i neparametrijskom Sen’S metodom, određuje se postojanje i ocena intenziteta trenda

1. AQEM Consortium, (2002). Manual for the application of the AQEM system. A comprehensive method to assess European streams using benthic macroinvertebrates developed for the purpose of the Water Framework Directive. Version 1.0 (www.aqem.de), February 2002, 202 pp.

2. Data Quality Assessment: Statistical Methods for Practitioners, United States Environmental Protection Agency, Office of Environmental Information Washington, DC 20460 EPA/240/B-06/003, USA, 2006.

3. Steven Brauner, Environmental Sampling & Monitoring Primer, Nonparametric Estimation of Slope: Sen'S Method in Envirinmental Pollution; http://www.webapps.cee.vt.edu/ewr/environmental/teach/smprimer/sen/sen.html

1. Zelinka, M. & Marvan, P. (1961). Zur Präzisierung der biologischen Klassifikation der Reinheit fliessender Gewässer. – Arch. Hydrobiol., Stuttgart, 57: 389-407.
2. Moog, O. (ed.) (1995). Fauna Aquatica Austriaca – A Comprehensive Species Inventory of Austrian Aquatic Organisms with Ecological Notes. Federal Ministry for Agriculture and Forestry, Wasserwirtschaftskataster Vienna: loose-leaf binder
3. Pravilnik o parametrima ekološkog i hemijskog statusa površinskih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda, „Službeni glasnik RS“ br. 74/2011.