4. Zemljište

Indikator prikazuje način upravljanja lokalitetima na kojima je potvrđeno prisustvo lokalizovanog zagađenja zemljišta. Indikatorom se prati napredovanje u upravljanju ovim lokalitetima kroz praćenje glavnih zagađujućih materija koje utiču na kvalitet zemljišta i podzemnih voda, kao i kroz realizovanje procesa sanacije i remedijacije. Lokalizovano zagađenje vezano je za područja pojačane industrijske aktivnosti, neadekvatno uređena odlagališta otpada, lokalitete vađenja mineralnih sirovina, vojna skladišta i područja na kojima je došlo do akcidentnih situacija i zagađenja zemljišta.

Kontaminirane lokacije, su ugrožena, zagađena i degradirana zemljišta-lokaliteti na kojima je potvrđeno prisustvo zagađujućih, štetnih i opasnih materija, uzrokovano ljudskom aktivnošću, u koncentracijama iznad remedijacionih vrednosti, u skladu sa propisom o graničnim vrednostima zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu.

Od ukupnog broja prijavljenih preduzeća na osnovu Pravilnika o listi aktivnosti koje mogu da budu uzrok zagađenja i degradacije zemljišta u 2022. godini izveštaj o monitoringu zemljišta dostavljen je za 32 lokacije. Rezultati analiza pokazuju da je kod pet preduzeća potvrđeno prisustvo zagađujućih, štetnih i opasnih materija u koncentracijama iznad remedijacione vrednosti.

Najveći udeo u identifikovanim lokacijama na kojima se realizuju aktivnosti koje mogu da budu uzrok zagađenja i degradacije zemljišta imaju lokacije upravljanja otpadom  u okviru kojih se nalaze i nesanitarne deponije – smetlišta, kojima upravljaju jedinice lokalne samouprave. Na osnovu dostavljenih podataka koji se odnose na projekte sanacije, zatvaranja i rekultivacije nesanitarne deponije – smetlište (133 odgovora), konstatovano je da je u 2022. godini manje lokacija za koje su izrađeni projekti u odnosu na 2019. godinu. U pogledu izvođenja radova koji obuhvataju sanaciju, zatvaranje i rekultivaciju nesanitarnih deponija u 2022. godini se na 9,02% lokacija realizuju radovi, dok se na 16,54% lokacija radovi delimično izvode (slike 1 i 2)

Ministarstvo zaštite životne sredine je u 2022. godini dalo saglasnost na Projekat nastavka radova na sanaciji i rekultivaciji degradiranog zemljišta u okviru „Energetika” d.o.o. Kragujevac i finansiralo je sanaciju i remedijaciju lokacije FAM Kruševac.

Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine je ispitivao stepen ugroženosti nepoljoprivrednog zemljišta od hemijskog zagađenja na 41 divljoj deponiji na području AP Vojvodine.

Ukupno je analizirano 410 uzoraka zemljišta. Na svakoj lokaciji uzeta su po dva uzorka, jedan sa dubine od 0-30 cm i jedan sa dubine od 30-60 cm (slike 3 i 4).

Analiza sadržaja teških metala u uzorcima zemljišta pokazuje da su remedijacione vrednosti prekoračene za bakar, nikl, i hrom, dok u uzorcima zemljišta nije identifikovan sadržaj olova, kadmijuma, cinka, žive i arsena iznad propisanih graničnih vrednosti.

Analiza sadržaja pesticida i njihivih metabolita u uzorcima zemljišta  pokazuje da su prekoračene remedijacione vrednosti za DDE/DDD/DDT u jednom uzorku, dok su Drini (Aldrin+Endrin+Dieldrin+Endrin aldehid) prekoračili granične, ali ne i remedijacione vrednosti.

Koncentracije ukupnih PCB-a, pokazuje prekoračenje remedijacione vrednosti u 3 od ukupno 410 uzorka, ukupan PAH i mineralna ulja su prekoračili granične, ali nisu prekoračili remedijacione vrednosti

Analiza sadržaja ftalatnih estara pokazuje da je u deset uzoraka sadržaj ftalatnih estara viši od remedijacione vrednosti (slike 3, 4 i 5).

Od 2006. godine Agencija za zaštitu životne sredine je započela prikupljanje podataka o potencijalno zagađenim i zagađenim lokalitetima i izradu Inventara kontaminiranih lokacija koji predstavlja sastavni deo informacionog sistema zaštite životne sredine.

Prikupljeni podaci obuhvataju lokalitete na kojima su ispoljeni procesi degradacije i destrukcije i to:

• odlagališta otpada,
• lokacije privrednih subjekata-operatera, odnosno lokacije čije zagađenje prouzrokuju aktivne ili neaktivne instalacije, ili operateri u čijem su okruženju deponovane opasne materije;
• lokacije udesa, odnosno lokacije zagađene usled vanrednih događaja, uključujući i kvarove;
• industrijski devastirane lokacije (brownfield lokacije) na kojima su se obavljale delatnosti koje su mogle da kontaminiraju zemljište.

Podaci se prikupljaju preko lokalnih samouprava i industrija na osnovu Upitnika za utvrđivanje kontaminiranih lokacija. Cilj izrade Inventara je da obezbedi sistematizovane podatke o izvorima zagađenja, kao što su tip, količine, način i mesto ispuštanja zagađujućih materija u zemljište, kako bi mogle da se implementiraju mere prevencije, sanacije i remedijacije.

Agencija za zaštutu životne sredine radi na poboljšanju metodologije za prikupljanje podataka, njihovom kvalitetu i sistematizaciji.

Indikator se izrađuje analizom progresa u upravljanju kontaminiranim lokalitetima koji je izražen kroz:

1. Ukupan broj potencijalno zagađenih lokaliteta;
2. Broj lokaliteta na kojima su izvršena preliminarna istraživanje u %;
3. Broj lokaliteta na kojima su izvršena detaljna istraživanja (u%);
4. Broj lokaliteta na kojima se preduzimaju mere sanacije i remedijacije;
5. Broj lokaliteta na kojima je izvršena remedijacija ( u %);
6. Troškovi i procenjeni troškovi sanacije (RSD);
7. Udeo glavnih tipova lokalizovanih izvora zagađenja zemljišta u ukupnom broju identifikovanih lokaliteta (u %);
8. Udeo industrijskih grana u lokalizovanom zagađenju zemljišta (%);
9. Glavne zagađujuće materije koje utiču na zagađenje zemljišta i površinskih voda.