4. Zemljište

Indikator prikazuje površine i intenzitet erozivnih procesa, kao
i zastupljenost klasa stvarnog i potencijalnog rizika od erozije
zemljišta. Erozivni procesi predstavljaju promene na površinskom
sloju zemljišnog reljefa koje nastaju usled ispiranja i odnošenja
najsitnijih i najplodnijih čestica iz rastresite podloge.

Erodirano zemljište predstavlja zemljište sa kog je razornim dejstvom vode ili vetra iskidan ili potpuno odnet plodni sloj zemljišta i vegetacije, tako da je njegovo korišćenje u biljnoj proizvodnji osetno smanjeno ili potpuno onemogućeno.

Smireno zemljište jeste ono na kome više nema spiranja, odronjavanja i nošenja novog nanosnog materijala.

Na području šest okruga na jugoistoku Republike Srbije 50,47% teritorije ima dozvoljen (prihvatljiv) gubitak zemljišta erozijom, a veoma visoka ugroženost zemljišta erozijom prisutna je na 1,73% teritorije.

Veoma jak stepen ugroženosti zemljišta erozijom je zastupljen na 6,6% ispitivane teritorije, dok 51,10% nije ugroženo.

Projekat: „Procena potencijalne erozije poljoprivrednog zemljišta na području Republike Srbije” je finansiran od strane Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine, Uprave za poljoprivredno zemljište, a  realizaciju  je  sproveo Institut za zemljište iz Beograda. Područje istraživanja se nalazi na jugoistoku Republike Srbije, prostire se na 4.267 km², što čini 4,83% ukupne teritorije Republike Srbije.

Godišnji gubitak zemljišta na proučavanom području primenom USLE modela se kreće u opsegu od 0 do 352,00 t ha-1god-1 sa prosečnom vrednošću od 8,12 t ha-1god-1. Na osnovu analize morfoloških i fizičkih svojstava zemljišta, prosečni dozvoljeni, (prihvatljiv) gubitak zemljišta proučavanog područja iznosi 5,66 t ha-1god-1. Na osnovu dobijenih podataka, prikazan je stepen erozione ugroženosti zemljišta primenom USLE modela. Značajan deo teoritorije na površini  od 2.153,75 km² (50,47%), prema OECD klasifikaciji, ima dozvoljen (prihvatljiv) gubitak zemljišta, slaba ugroženost se javlja na 21,42% teritorije, 21,74% teritorije je pod umerenim erozionim procesima, visoku ugroženost ima 4,63% teritorije i veoma visoka ugroženost zemljišta erozijom je na 1,73% teritorije. Veći procenat zemljišta proučavanog područja  nije  ugroženo  erozijom  (51,10%). Jak stepen ugroženosti erozijom je utvrđen na površini od 550,84 km² ili 12,91% teritorije proučavanog područja, a veoma jak na 63,22 km², odnosno na 1,48% teritorije. Ispitivanje je pokazalo da poljoprivredna zemljišta na manjim nadmorskim visinama, duž rečnih dolina Južne Morave, Nišave, Toplice i Jablanice koja su identifikovana kao rejoni intenzivne poljoprivrede, prema Stepenu erozione ugroženosti zemljišta pripadaju grupi zemljišta koja uglavnom nisu ugrožena od erozionih procesa. Rejon  poluintezivne poljoprivrede koga karakterišu tradicionalna tehnologija poljoprivredne proizvodnje i nedovoljna infrastrukturna opremljenost sela, karakteriše se kao područje slabe i srednje ugroženosti. U pogledu Stepena erozione ugroženosti zemljišta, područja sa ekstenzivnom poljoprivredom se karakterišu srednjim i jakim indeksom erozione ugroženosti, prvenstveno zbog uticaja topografije i visoke godišnje količine padavina.

Osnovni cilj projekta je da se identifikuju oblasti ugrožene od erozije i kvantifikuje sadašnji intenzitet erozije zemljišta na proučavanom području. Erozioni procesi, različitih kategorija razornosti, determinisani su praktično  na  celoj teritoriji Republike Srbije, 25-30% teritorije obuhvataju potencijalno nestabilna  područja,  dok  je 8-10% teritorije zahvaćeno klizištima.

Indikator se izračunava utvrđivanjem stepena ugroženosti zemljišta od erozije izražen u t ha-1god-1, a preporučene metodologije od strane Evropske Komisije (Directorate General JRC) su model Panevropske  procene erozije tla (PESERA model), kao i (USLE model) za gubitak tla.