4. Zemljište

Indikator prikazuje način upravljanja lokalitetima na kojima je potvrđeno prisustvo lokalizovanog zagađenja zemljišta. Indikatorom se prati napredovanje u upravljanju ovim lokalitetima kroz praćenje glavnih zagađujućih materija koje utiču na kvalitet zemljišta i podzemnih voda, kao i kroz realizovanje procesa sanacije i remedijacije. Lokalizovano zagađenje vezano je za područja pojačane industrijske aktivnosti, neadekvatno uređena odlagališta otpada, lokalitete vađenja mineralnih sirovina, vojna skladišta i područja na kojima je došlo do akcidentnih situacija i zagađenja zemljišta.

Na području Republike Srbije u 2020. godini identifikovano je 213 lokacija u kategoriji potencijalno kontaminirane i kontaminirane.

Na području AP Vojvodine ispitan je stepen ugroženosti nepoljoprivrednog zemljišta od hemijskog zagađenja na području 30 opština i gradova, na 113 divljih deponija. Ukupno je analizirano 1.130 uzoraka.

Na osnovu dostavljenih podataka na području Republike Srbije identifikovano je 213 lokacija na kojima se obavljaju aktivnosti iz Pravilnika o listi aktivnosti koje mogu da budu uzrok zagađenja i degradacije zemljišta, postupku, sadržini podataka, rokovima i drugima zahtevima za monitoring zemljišta ("Službeni glasnik RS", broj 102/20).

Od ukupnog broja prijavljenih lokacija izveštaj o monitoringu zemljišta dostavilo je 21 preduzeće. Na osnovu Pravilnika o sadržini i načinu vođenja Katastra kontaminiranih lokacija, vrsti, sadržini, obrascima, načinu i rokovima dostavljanja podataka ("Službeni glasnik RS", broj 58/19), rezultati analiza pokazuju da je kod šest preduzeća potvrđeno prisustvo zagađujućih, štetnih i opasnih materija u koncentracijama iznad remedijacione vrednosti, u skladu sa Uredbom o graničnim vrednostima zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu ("Službeni glasnik RS", broj 30/18 i 64/19).

Najveći udeo u identifikovanim lokacijama imaju lokacije upravljanja otpadom – 71,83% u okviru kojih se nalaze i nesanitarne deponije – smetlišta, kojima upravljaju jedinice lokalne samouprave (Slika 1). Na slici su prikazane i osnovne karakteristike lokacija nesanitarnih deponija – smetlišta koje se odnose na potencijalno zagađenje zemljišta.

Na osnovu Izveštaja Ministarstva rudarstva i energetike predstavljeni su podaci o degradiranom prostoru i odloženoj jalovini od većih rudarskih kompanija u Republici Srbiji koja imaju značajna zagađenja (Tabela 1).

Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine je ispitivao stepen ugroženosti nepoljoprivrednog zemljišta od hemijskog zagađenja na 113 divljih deponija na području AP Vojvodine. Analiza sadržaja teških metala u uzorcima zemljišta pokazuje da su remedijacione vrednosti prekoračene za kadmijum, cink, bakar, nikl, živu i arsen, dok u uzorcima zemljišta nije identifikovan sadržaj olova, hroma i kobalta iznad propisanih graničnih vrednosti. Analiza sadržaja pesticida njihivih metabolita u uzorcima zemljišta pokazuje da su remedijacione vrednosti prekoračene za DDE/DDD/DDT i atrazin. Koncentracije ukupnih PCB-a, PAH i mineralnih ulja su prekoračile granične, ali nisu prekoračile remedijacione vrednosti. Analiza sadržaja fatalatnih estara pokazuje da je u 319 od ukupno 1.130 uzoraka sadržaj fatalatnih estara viši od remedijacione vrednosti (slike 3, 4 i 5). Analize su rađene u skladu sa Uredbom o graničnim vrednostima zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu ("Službeni glasnik RS", br. 30/18 i 64/19).

Od 2006. godine Agencija za zaštitu životne sredine je započela prikupljanje podataka o potencijalno zagađenim i zagađenim lokalitetima i izradu Inventara kontaminiranih lokacija koji predstavlja sastavni deo informacionog sistema zaštite životne sredine.

Prikupljeni podaci obuhvataju lokalitete na kojima su ispoljeni procesi degradacije i destrukcije i to:

• odlagališta otpada;
• lokacije privrednih subjekata-operatera, odnosno lokacije čije zagađenje prouzrokuju aktivne ili neaktivne instalacije, ili operateri u čijem su okruženju deponovane opasne materije;
• lokacije udesa, odnosno lokacije zagađene usled vanrednih događaja, uključujući i kvarove;
• industrijski devastirane lokacije (brownfield lokacije) na kojima su se obavljale delatnosti koje su mogle da kontaminiraju zemljište.

Podaci se prikupljaju preko lokalnih samouprava i industrija na osnovu Upitnika za utvrđivanje kontaminiranih lokacija. Cilj izrade Inventara je da obezbedi sistematizovane podatke o izvorima zagađenja, kao što su tip, količine, način i mesto ispuštanja zagađujućih materija u zemljište, kako bi mogle da se implementiraju mere prevencije, sanacije i remedijacije.

Agencija za zaštutu životne sredine radi na poboljšanju metodologije za prikupljanje podataka, njihovom kvalitetu i sistematizaciji.

Indikator se izrađuje analizom progresa u upravljanju kontaminiranim lokalitetima koji je izražen kroz:

1. Ukupan broj potencijalno zagađenih lokaliteta;
2. Broj lokaliteta na kojima su izvršena preliminarna istraživanje u %;
3. Broj lokaliteta na kojima su izvršena detaljna istraživanja (u%);
4. Broj lokaliteta na kojima se preduzimaju mere sanacije i remedijacije ;
5. Broj lokaliteta na kojima je izvršena remedijacija ( u %);
6. Troškovi i procenjeni troškovi sanacije (RSD);
7. Udeo glavnih tipova lokalizovanih izvora zagađenja zemljišta u ukupnom broju identifikovanih lokaliteta (u %);
8. Udeo industrijskih grana u lokalizovanom zagađenju zemljišta (%);
9. Glavne zagađujuće materije koje utiču na zagađenje zemljišta i površinskih voda.