9. Održivo korišćenje prirodnih resursa

Indeks eksploatacije vode - Water Exploatation Index (WEI) predstavlja odnos ukupne godišnje količine zahvaćenih vodnih resursa i obnovljivih vodnih resursa. To je indikator pritiska zahvaćenih vodnih resursa na održivo korišćenje obnovljivih vodnih resursa na nacionalnom nivou.

Indeks eksploatacije vode - Water Exploatation Index (WEI) na nivou Republike Srbije je u 2021. godini nizak i niži nego u 2020. godini i iznosi 2,95% (Slika 1). On svojom vrednošću ukazuje da ozbiljni problemi (vodni stres) mogu nastupiti ako indeks prelazi 20%, a smatra se da je granica iznad 40% zona sa ekstremnim vodnim stresom.

Indeks eksploatacije vode u periodu 2012-2021. godine ima rastući (nepovoljan) trend ali veoma nisku prosečnu vrednost od 2,88% (Slika 1).

Ukupni zahvaćeni vodni resursi u periodu 2012-2021. godine imaju rastući (nepovoljan) trend. Prosečna vrednost u posmatranom periodu iznosi 4.942 miliona m³, a minimalna vrednost u ovom periodu je bila u 2014. godini i iznosi 3.950 miliona m³ (79,9% od prosečne vrednosti). Maksimalna vrednost je u 2019. godini i iznosi 5.619 miliona m³ što je za 13,7% više od prosečne vrednosti za ovaj period (Slika 2).

Dugoročna prosečna godišnja vrednost obnovljivih vodnih resursa iznosi 170,98 milijardi m³ i predstavlja zbir padavina na našoj teritoriji i dotoka vode sa strane umanjenih za stvarnu evapotranspiraciju. Prosečna godišnja vrednost je u 2021. godini manja za 2,7% od višegodišnjeg proseka i iznosi 166,3 milijardi m³ (Slika 3).

Teritoriju Srbije karakteriše izražena prostorna i vremenska neravnomernost vodnog režima, a samim tim i regionalne razlike u eksploatabilnim mogućnostima i potrebama za vodom. Indeks eksploatacije vode - Water Exploatation Index (WEI)  pokazuje da nam je voda dostupna sa aspekta kvantiteta ali ne pokazuje kakav je kvalitet te vode i kako je raspoređena u prostoru. Zato je potrebno ovaj indikator odrediti i po slivovima. Tada on na jednostavan i slikovit način prezentuje vodni bilans i njegovu prostornu neravnomernost u odnosu na stepen zahvatanja.

Indeks eksploatacije vode izračunava se kad se godišnja količina zahvaćenih vodnih resursa podeli sa višegodišnjim prosekom obnovljivih vodnih resursa i pomnoži sa 100.

WEI = Vzah/ Vobn x 100 (%)

Zahvaćeni vodni resursi (Vzah) obuhvataju ukupnu godišnju zapreminu zahvaćene površinske i podzemne vode od strane industrije, poljoprivrede, domaćinstava i drugih korisnika.

Obnovljivi vodni resursi (Vobn) obuhvataju zapreminu rečnog oticaja (padavine umanjene za stvarnu evapotranspiraciju) i promenu zapremine podzemnih voda, generisanih u prirodnim uslovima isključivo padavinama na nacionalnoj teritoriji (interni dotok)  kao i zapreminu stvarnog dotoka površinskih i podzemnih voda iz susednih zemalja (eksterni dotok) i izračunavaju se kao višegodišnji prosek za najmanje 20 uzastopnih godina.